---

تاریخ عشای ربانی (شام خداوند) از ابتدا تا کلیسای تعمیدی

در کلیسای اولیه، مراسم عبادی همیشه با روند رسمی پرستش انجام می‌شد. این روند با مراسم عشای ربانی آغاز می‌شود که شامل ارائه‌ نان و شراب می‌شود که برای عشای ربانی استفاده می‌شود (این کلمه از واژه‌ یونانی به معنای «قدردانی» یا «شکرگزاری» گرفته شده است، آنچه که در مراسم کاتولیک، پروتستان‌ها آن را عشای ربانی یا شام آخر می‌نامند. در طول مراسم عشای ربانی، حاضران در کلیسا همچنین می‌توانند هدایای مادی خود را برای خدمت و تدارکات کلیسا ارائه دهند. بسته به دوره‌ زمانی، این هدایا ممکن است توسط مردان کلیسا که در ابتدا به جلو آمده‌اند، تقدیم شود. سپس نان و شراب توسط کشیش آماده می‌شود و هر کدام را در محل و ظرف مناسب خود در محراب قرار می‌دهد. کلیسای اولیه، پس از اعتراف ایمان، اما پیش از مراسم عبادی بالاخانه، خاتمه‌ مراسم را اعلام می‌کند.
این اعلان خاتمه، مشابه مراسم پایان دادن به مراسم عبادی کاتولیک امروزی نبود، بدین‌ترتیب که کشیش کل مراسم را با مخاطب قرار دادن همگان به پایان می‌رساند: «در آرامی مسیح بروید» یا «مراسم عشای ربانی به پایان رسید، در آرامش بروید». درست همان‌طور که رهبران کلیسا در طول اعصار، ساختمان‌های خود را به شکلی ساخته‌اند که درک خود را از انجیل منعکس کنند، همچنین آن‌ها ساختارهایی که در داخل ساختمان‌ها اجرا می‌شوند را به همین منظور تنظیم کرد‌ه‌اند. جای دادن منبر، محراب و نیمکت حتا می‌تواند پیغامی را منتقل کند. آنچه در منبر، در محراب انجام می‌شد، در نیمکت کلیسا نیز برای برقراری ارتباط ساختار یافته بود. به عنوان مثال، در مراسم عشای ربانی کاتولیک، کشیش هنگام توزیع نان و شراب، برای نمادسازی نقش شفاعتی خود، بین محراب و مردم می‌ایستاد تا دسترسی فوری مردم به مسیح را نشان دهد.
مکان فیزیکی، اسباب کلیسا، کشیش و افراد برای انتقال پیغام واضح انجیل طراحی شده بود. در تاریخ عقاید کاتولیک، دعای تقدیس (یا دعای عشای ربانی) اشکال مختلفی داشته است. برای قرن‌های متمادی این دعا با Sursum Corda (به لاتین به معنای «قلب خود را بلند کنید») آغاز می‌شود، فراخوانی همراه با پاسخ برای پرستش که توسط کشیش که رهبری مراسم عشای ربانی را برعهده دارد. سپس کشیش، مردم را به مراسم عشای ربانی دعوت می‌کند با ادای احترام، «خداوند با شماست»، حضور خداوند را به آن‌ها یادآوری می‌کند، و آن‌ها پاسخ می‌دهند: «و با روح شما»، به همراه دعای تقدیس نان و شراب، برای برگزاری شام خداوند آماده می‌شوند. بعد از سرود قدوس (Sanctus) بلافاصله سرود برکت (Benedictus) (به لاتین «متبارک») به ‌طور معمول خوانده می‌شود. این متن برگرفته از روایت متی در مورد ورود پیروزمندانه است و حضور مسیح را در عشای ربانی مطابق با تبدیل جوهری در الاهیات کاتولیک پیش‌بینی می‌کند. (Chapell, 2009, 80- 88)

برکت
مبارک باد کسی که به اسم خداوند می‌آید.
هوشیعانا در اعلی علیین»
همچنین، کلیسای کاتولیک باور دارد زمانی که کشیش عناصر عشاء را تقدیس می‌کند، تغییر عملی و ماوراء‌‌الطبیعی واقع می‌شود. به این معنا که نان و شراب به بدن و خون عیسای مسیح تبدیل به جوهر (Transubstantiation) می‌شوند. بایستی توجه داشت که آنچه تغییر می‌کند، جوهر یا ذات است، نه عَرَض‏ها (Accidents، عَرَض‏ها: حالت و شکل ماده.)؛ بنابراین نان شکل، بافت و طعم خود را حفظ می‌کند و تمامیت مسیح در عناصر عشاء به طور کامل حضور می‌یابد. به علاوه آنان به کهانت‌باوری (Sacerdotalism) نیز اعتقاد دارند. در این آیین، حضور کشیش ضروری است و بدون وجود او برگزاری آیین عشاء عملی نادرست می‌باشد، حضور کشیش است که این عناصر را به طور کامل و دائمی به بدن و خون مسیح تبدیل می‌کند و هنگامی ‌که خورده می‌شوند، قدرت انتقال زندگی ابدی دریافت می‌شود. این عناصر مورد ستایش، پرستش و تقریباً قدرت فوق‌العاده محسوب می‌شدند تا جایی که خوردن آنها باعث شفا نیز می‌شد. افزون بر این اعتقاد دیگر آنان این بود که عشاء یک عمل قربانی است؛ به این صورت که یک قربانی واقعی بار دیگر از سوی مسیح باز تکرار می‌شود. (اریکسون، ۲۰۱۳. ۵۴۱)

لوتر- اصلاح‌طلبان

لوتر نمی‌خواست پرستش او به عنوان قربانی کفاره‌ای تعبیر شود که توسط یک کشیش از طرف مردم به خدا تقدیم می‌شود. مسیح یک بار برای همیشه قربانی شده بود (عبرانیان ۹‌: ۱۲، 24-28). از آنجا که کار نجات انجام شده بود، اکنون فقط باید با ایمان پذیرفته شده و جشن گرفته شود. عیسی در نان و شراب عشای ربانی تبدیل نشد تا دوباره قربانی شود. لوتر به جای خدمتی که از یک کشیش می‌خواست مسیح را دوباره قربانی کند، پرستش را هدیه‌ خدا به مردم می‌دانست. از طریق پرستش، قوم خدا می‌توانستند او را به خاطر فیضی ستایش کنند که از قبل در کار تمام شده‌ نجات مسیح تکمیل شده بود. این مفهوم از مراسم عبادی که اراده‌ خداوند برای پاسخ مردم به فیض است، به جای این که کشیش شرایط بخشش آن‌ها را فراهم کند، شیوه‌ اجرای اصول پرستش را به شکلی اساسی تغییر داد. با این حال، روند آن‌ها همچنان به بازتاب روایت اصلی انجیل مربوط به رسوم عبادی قدیمی‌تر ادامه داد.
رسوم عبادی که مربوط به تأثیرگذاران اصلی اصلاحات (لوتر، کالون، و شورای وست‌مینستر) طراحی شده‌اند، بر اساس اسناد بنیادینی هستند که زمینه را برای تحولات بعدی در هر سنت فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، لوتر در مراسم عشای ربانی آلمانی خود آموزش‌های اولیه و روند خدمت خدا را ارائه کرد (1526)؛ کالون ایده‌هایی را از لوتر گرفت و ایده‌های خود را به آن چیزی که به عنوان مراسم عبادی ژنو شناخته شد، اضافه کرد، و این طرح‌ها در «شکل دعاها و سرودهای کلیسایی» (1542) شرح داده شد. و مقامات روحانی وست مینستر افکار خود را به فهرست اعتراف ایمان وست‌مینستر برای پرستش عمومی اضافه کردند (1645). (Chapell, 2009, 40- 50)
شورای ترنت طی چندین سال، در پاسخ رسمی کلیسای کاتولیک روم به چالش‌های اصلاحات پروتستان تشکیل شد. ترنت عقاید و رسوم کاتولیک را مدون کرد تا به آن‌ها اتحاد بیشتری ببخشد. شورا نه تنها هفت آیین مقدس، عشای‌ربانی (تبدیل جوهری)، تطهیر، ضرورت کشیشی (کهانت)، و عادل‌شمردگی از طریق کلیسا را تأیید کرد، بلکه مراسم عبادی را در راستای تقویت این ویژگی‌ها تنظیم کرد. در سال 1570، شورا دستورالعملی در ابعاد جهانی برای برگزاری مراسم عشای ربانی صادر کرد. این قوانین قرن‌ها دوام آورد. بدین‌ترتیب، شورا به تشریفات قانونی و پیچیدگی مؤکدات مقدس سنتی تأکید می‌کرد که تا پیش از این در رابطه با روایت انجیل ساده‌تر و راحت‌تر مکاشفه می‌شد. (کرنز. ۲۰۰۸، ۳۷۱)
این رویکرد به شدت توسط الاهیات‌دانان پروتستان به ویژه در زمان نهضت اصلاحات دینی مورد انتقاد قرار گرفت، چراکه نظریات ارسطویی را وارد الاهیات مسیحی کرده بودند. (مک‌گراث. ۱۳۹۳؛ ۸۴۲) انتقاد اصلی بر این بود که این آموزه بر مقولات فلسفی (جوهر و عَرضَی) متکی است. زوینگلی یکی از اشخاصی بود که بسیار از این مفهوم انتقاد کرد؛ اما در سال ۱۵۴۵ شورای ترنت (Trent) در «حکم مقدس‌ترین آیین، یعنی عشاء ربانی» موضع کلیسای کاتولیک رومی را ارائه دادند و از اصلاحگران انتقاد کرد. (کرنز. ۲۰۰۸، ۲۱۹) اما در سال ۱۵۴۷، پارلمان موافقت کرد که افراد غیر کشیش نیز می‌توانند عشاء ربانی را بدهند، بدین صورت بود که الاهیات در حال متحول شدن بود و اصلاحات کار خودشان را به ‌آرامی، انجام می‌دانند. (شیلبیکس، جی. دی. باسیوکی، نویسنده ایتالیایی در دهه ۱۹۵۰)
شیلبیکس در اثر مهم خود (عشای ربانی ۱۹۶۸) استدلال کرد که چارچوب فلسفی ارسطو که دگرگونی جوهری بر آن وابسته است، برای بسیاری از انسان‌های مدرن ایجاد مشکل می‌کند و همچنین بیان کرد که شورای ترنت در الاهیات، این بینش‌ها را در قالب یک چارچوب فلسفی کهنه و آسیب‌پذیر، نریزد. (مک‌گراث. ۱۳۹۳. ۸۴۱) از نظر شیلبیکس نیازی به طرح مفهوم تغییر جسمانی نان و شراب نیست. مقصود مسیح آن نبود که به شکلی مابعدالطبیعه، عناصر مربوط به آیین عشاء را دگرگون سازد، بلکه می‌خواست تضمین دهد که این عناصر بر حضور مستمر او در کلیسا به عنوان جامعه مؤمنان دلالت دارند. (مک‌گراث. ۱۳۹۳. ۸۰۹)

عشای ربانی در کلیسای تعمیدی

کلیساهای تعمیدی، عشای ربانی را تنها یک یادآوری (Memorialism) می‌دانند. تأکید آنها بر این است که مرگ مسیح و اثربخشی آن برای ایمانداران برای یادآوری است. به‌ این‌ ترتیب، عشاء ربانی اساساً یادآوری مرگ مسیح است. (اریکسون. ۲۰۱۳. ۵۴۳) همچنین اشاره بر این است که «عشاء مراسم یادبود، رنج کشیدن مسیح است، نه نوعی قربانی.» (مک‌گراث. ۱۳۹۳. ۸۱۰) کلیسا تأکید می‌کند که عبارت «این بدن من است» به معنای ظاهری و تحت‌اللفظی نیست. کلمه «این» به معنی نان و کلمه «بدن» به معنای بدنی است که به‌خاطر گناهان انسان به‌ سوی مرگ کشیده شد؛ بنابراین کلمه «است» نمی‌تواند معنای تحت‌اللفظی داشته باشد، چراکه نان بدن نیست. در این صورت کلیسا در انتظار روز بازگشت خداوند خود است و آیین عشای ربانی تأکید می‌کند که این مراسم در غیاب مسیح به یادگار او اجرا می‌شود. همچنین، شام خداوند نشانه اتحاد ایمانداران با یکدیگر و راز مقدس است و این اتحاد با مسیح را تجدید می‌کند. این عمل هر دو با یادآوری فرد از طریق نشانه‌های نان و شراب، مرگ و قربانی مسیح انجام می‌شود. (بارکی. ۲۰۰۱. ۷۸)
عشای ربانی، اعلام مرگ و رستاخیز عیسا تا زمان آمدن اوست و این یک حقیقت اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. شام خداوند صرفاً یادآوری وقایع مرگ و قیام عیسای مسیح نیست، بلکه یادآوری می‌کند که این وقایع، عهد جدید بین خدا و قومش را آغاز می‌دارد. (اول قرنتیان ۲۲) بزرگترین خطر معنوی این است که کلیسا از این حقایق اساسی فاصله بگیرد، عشاء برای تقویت و پایداری ایمان افراد است، ایمان شخص زمانی تقویت پیدا می‌کند که کار عیسی را به یاد آورد. در غیر این صورت، کلیسا به مکان‌های مذهبی عمومی تبدیل می‌شود و بیشتر از صفحات عهد‌جدید از فرقه‌های بت‌پرست امپراطوری رهبری می‌کند و همچنین عامل قدرت مقام اسقفان کاتولیک می‌گردد. (کرنز. ۲۰۰۸، ۱۲۵) کلیسا معتقد هست که بدون حضور مسیح هیچ ارتباطی وجود ندارد. «حضور واقعی» مسیح، چه جسمی و چه معنوی در داخل و از طریق عناصر نان و شراب به وجود نمی‌آید، بلکه او همیشه در بدن خود که کلیسا است، حضور دارد. عیسا عشاء داد که دائماً درباره عشق، مراقبت، رهایی، آزادی و شادی به کلیسا یادآوری کند. (کرنز. ۲۰۰۸، ۶۰۲) همچنین نماد وابستگی فرد به خداوند و پیوند حیاتی کلیسا با او است و به بازگشت او اشاره می‌کند. عشاء این حقیقت را منعکس می‌سازد که بدن «یک» بدن است. (اریکسون. ۲۰۱۳. ۵۴۱)
‌ در کلیسای تعمیدی شام خداوند نیز درست مانند تعمید تنها برای ایمانداران صورت می‌گیرد، اگر کسی در قلب خود به عیسای مسیح ایمان نداشته باشد و به زبان نیز اعتراف نکند، نمی‌تواند در شام خداوند شرکت کند. چرا که درک درستی از زندگی ، مرگ و قیام عیسای مسیح نخواهد داشت، هم چنین عشای ربانی بیان تداوم ایمان یک ایماندار است. در واقع شام خداوند به صورت سمبولیک و تنها برای یادآوری کار خداوند عیسای مسیح صورت می‌گیرد. در کلیسا دو حکم تعمید و شام خداوند انجام می شود، که این حکم‌ها به صورت نمادین می‌باشند و حقیقت اولیه ایمان مسیحی را بیان می‌کنند. مراسم شام خداوند نیز ریشه در عید فصح یهودیان دارد. در آن روز، خداوند یهودیان را بعد از 400 سال از بند اسارت و بردگی نجات داد. عیسای مسیح نیز در شام آخر که مراسم عید فصح نیز بود و دقیقا قبل از آن که خیانت یهودای اسخریوطی صورت بگیرد، نان را پاره کرد و بدن خود نامید و شراب را بالا گرفت و خون خود نامید.
این کار عیسای مسیح جزء مراسم عید فصح نبود، بلکه او با این کار اعلام کرد که برای گناهان بشر نیاز است تا قربانی شود تا بشر بتواند از مرگ و بردگی گناه رهایی یابد. عیسای مسیح آن بره فصح برای ما بر روی صلیب مصلوب شد تا ما بتوانیم در حضور خدا زندگی کنیم، چرا که قوم خدا عهد را شکسته بودند، و با گناه یکی شده بودند و همین امر سبب شده بود تا از خدا دور شوند، و رابطه آنها با خدا شکسته شود و تنها عیسای مسیح و کار عظیم او بر روی صلیب می‌توانست این رابطه را احیا کند. کلیسای تعمیدی بر این باور است که شام خداوند یک یادآوری است از کار خداوندمان عیسای مسیح که یک‌بار برای همیشه انجام شد. زمانی که ما مراسم شام خداوند را به جا می‌آوریم، نان را میخوریم و شراب را مینوشیم برای یاد آوری است نه این که این عمل به صورت واقعی صورت می‌پذیرد. ایمانداران با شرکت در شام خداوند رابطه خود را با عیسای مسیح عمیق‌تر می‌کنند. پس در حقیقت شام خداوند در کلیسای تعمیدی مرگ عیسای مسیح را اعلام می‌کند و به صورت نمادین حقایق اصلی ایمان مسیحی را نمایش می‌دهد، و این حقیقت را به همه اعلام می‌کند تا حتی کسانی که عیسای مسیح را نمی‌شناسند، با دیدن این مراسم متوجه فداکاری عیسای مسیح و کار عظیم او برای بشر شوند.

نویسندگان: نصیبه کشاورز. زهرا صفر

ویراستار: مژگان دانشور

---

 
منابع

لاسکم، دیوید. محمد سعید حنایی کاشانی. تاریخ فلسفه‌ی غرب: ۲ تفکر در دوره‌ی قرون‌وسطی. (انتشارات قصیده، ۱۳۸۰)

اریکسون، میلارد جی. آرمان رشدی. معرفی آموزه‌های مسیحیت. (انتشارات سازمان مسیحی ۲۲۲، ۲۰۱۳)

بونهوفر، دیتریش. عیسی دیباج. مشارکت مسیحی. (انتشارات ایلام، ۲۰۱۵)

برکوف، لوئیس. خلاصه‌ی اصول اعتقادات مسیحیت. (انتشارات (Talim Ministries, Ind, 2003

بارکلی، ویلیام. شام خداوند. (انتشارات Westminster John Knox Press 2001)

پاننبرگ، ولفهارت. عبدالرحیم سلیمانی. درآمدی بر الهیات نظام‌مند. (انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۲۸۶)

کرنز، ارل ای. آرمان رشدی. سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ. (انتشارات ایلام، ۲۰۰۸ نسخه الکترونیکی)

کتاب مقدس. ترجمه هزاره نو از زبان‌های اصلی عبری و یونانی. (انتشارات ایلام، چاپ دوم، ۲۰۱۴)

مک‌گراث، آلستر. محمدرضا بیات، وحید صفری، علی شهبازی، اعظم مقدم، کوثر طاهری. الاهیات مسیحی ج ۲. (انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۳)

مک‌گراث، آلستر. بهروز حدادی. مقدمه‌ای بر تفکر نهضت اصلاح دینی. (انتشارات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۷)

Chapell, Bryan. Christ- Centered Worship. (Baker Academic, 200)