gilaki

گیلکی یک زبان است یا یک لهجه از زبان فارسی؟

برای اینکه بفهمیم چرا گیلکی زبان است و نه لهجه، نیاز است به معیارهای زبان‌شناسی توجه کنیم. چندین ویژگی مهم وجود دارد که تعیین می‌کند یک گویش به عنوان زبان مستقل شناخته شود یا به عنوان لهجه‌ای از زبان دیگر. در مورد گیلکی، این ویژگی‌ها نشان می‌دهند که گیلکی یک زبان مستقل است:

1. ساختار دستوری مستقل:

گیلکی دارای قواعد دستوری، صرف افعال و نحوه جمله‌بندی متفاوت از فارسی است. برای مثال، ساختار افعال در گیلکی با فارسی متفاوت است و دارای ویژگی‌های خاص خودش است که آن را از فارسی متمایز می‌کند. این تفاوت‌ها در ساختار زبانی نشان‌دهنده استقلال زبانی است.

2. واژگان منحصربه‌فرد:

گیلکی دارای واژگان خاص و متمایزی است که در فارسی یافت نمی‌شود. بسیاری از کلمات گیلکی ریشه در زبان‌های کهن ایرانی دارند و گاهی حتی برای گویشوران فارسی غیرقابل فهم هستند. وجود واژگان متفاوت یکی از معیارهای اصلی برای تشخیص زبان از لهجه است.

3. تاریخچه و ریشه‌های زبانی:

گیلکی یکی از زبان‌های ایرانی شمال غربی است و ریشه‌های آن به زبان‌های ایرانی باستانی بازمی‌گردد. گیلکی به همراه مازندرانی و تالشی، بخشی از شاخه زبان‌های کاسپین است که مستقل از زبان فارسی تکامل یافته است. تاریخچه این زبان‌ها نشان‌دهنده پیشینه مستقل آنهاست.

4. قابلیت فهم متقابل:

یکی از معیارهای مهم در تشخیص زبان و لهجه، قابلیت فهم متقابل است. اگر دو گویش قابل فهم متقابل برای گویشوران آن زبان‌ها نباشند، احتمالاً با دو زبان مختلف روبه‌رو هستیم. بسیاری از گویشوران فارسی‌زبان بدون آموزش قادر به فهمیدن گیلکی نیستند، که نشان‌دهنده فاصله زبانی قابل توجه میان این دو زبان است.

5. تنوع گویشی درون زبان گیلکی:

گیلکی خود دارای گویش‌های مختلفی است که در بخش‌های مختلف استان گیلان صحبت می‌شوند، مانند گویش‌های رشتی، لاهیجانی، فومنی و… . این تنوع درون‌زبانی نشان می‌دهد که گیلکی تنها یک لهجه از فارسی نیست، بلکه خود یک زبان با تنوعات داخلی است.

6. استقلال فرهنگی:

زبان‌های مستقل معمولاً با هویت فرهنگی مشخص و متفاوتی همراه هستند. گیلکی بخشی از هویت مردم گیلان است و نقشی مهم در فرهنگ، ادبیات و رسوم محلی این منطقه ایفا می‌کند. این استقلال فرهنگی و زبانی یکی از معیارهای دیگر برای تشخیص زبان از لهجه است.

با توجه به این ویژگی‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که گیلکی یک زبان مستقل است و نه لهجه‌ای از زبان فارسی.